آیا تا به حال از براتون سوال شده که تفاوت بین پالایشگاه و پتروشیمی چیست؟ آیا میدانید هر کدام چه محصولاتی تولید میکنند و کدام یک برای اقتصاد کشور اهمیت بیشتری دارد؟ خب امروز در پیلار مگ قصد داریم به بررسی و معرفی دو غول صنعتی که همیشه اشتباه گرفته میشوند، یعنی پالایشگاه ها و پتروشیمی ها صحبت کنیم و یکبار برای همیشه به این سوال مهم که تفاوت پتروشیمی و پالایشگاه در چیست؟ پاسخ بدهیم، پس با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.
پالایشگاه چیست؟
پالایشگاه(Refinery) جایی است که نفت خام یا گاز طبیعی را میگیرد و آن را به مواد مفید و قابل استفاده تبدیل میکند. نفت خام زمانی که استخراج میشود، سنگین، چسبناک و برای مصرف مستقیم بی مصرف است و در واقع کار پالایشگاه این است که این ترکیب پیچیده را جدا، تصفیه و تبدیل کند تا از دل آن سوختها و محصولات مفید بیرون بیاید.
فرآیند پالایش چگونه انجام میشود؟
در یک پالایشگاه، نفت خام وارد مجموعهای از واحدهای عملیاتی میشود که مهمترین مراحل آن عبارتاند از:
- تقطیر (Distillation): نفت خام در برجهای بلندی به نام «برج تقطیر» حرارت داده میشود تا بر اساس نقطه جوش، به بخشهای مختلفی مثل گاز، بنزین، نفت سفید، گازوئیل و نفت کوره تقسیم شود.
- تبدیل یا شکستن مولکولی (Cracking): مولکولهای سنگینتر (مثل نفتگاز) به مولکولهای سبکتر و با ارزشتر (مثل بنزین یا گاز مایع) شکسته میشوند.
- تصفیه (Purification): ناخالصیها و ترکیبات گوگردی از سوخت جدا میشوند تا آلودگی و خوردگی کاهش یابد.
- بلندینگ (Blending): در این مرحله، محصولات مختلف با نسبتهای مشخص ترکیب میشوند تا به کیفیت مطلوب برای استفاده در خودرو یا صنایع برسند.
خب حالا شاید برای شما سوال پیش بیاد که پالایشگاه ها چه محصولاتی را تولید میکنند؟ بیایید تا به این سوال پاسخ بدهیم.
محصولات اصلی پالایشگاه
پالایشگاهها معمولاً این مواد را تولید میکنند:
- بنزین موتور (Gasoline)
- نفت گاز یا گازوئیل (Diesel)
- نفت سفید (Kerosene)
- نفت کوره (Fuel oil)
- گاز مایع (LPG)
- نفتا (Naphtha) – که خوراک اصلی بسیاری از واحدهای پتروشیمی است
- قیر (Bitumen)
- و سایر مواد سنگین …
نقش پالایشگاه در صنعت و زندگی روزمره ما چیست؟
احتمالاً الان اکثر شما به راحتی میتوانید به این سوال پاسخ بدهید. ساده بخواهم بگم بدون پالایشگاه، هیچکدام از سوختهایی که در حملونقل، گرمایش یا تولید برق استفاده میکنیم، وجود نداشتند و در واقع پالایشگاهها قلب تپنده صنعت انرژی هستند. آنها نفت خام را به محصولات قابل مصرف تبدیل میکنند تا سوخت ماشینها، هواپیماها، نیروگاهها و حتی مواد اولیه کارخانههای شیمیایی تأمین شود.
خب حالا که با پالایشگاه ها بخوبی آشنا شدید، بیایید تا به بررسی پتروشیمی ها بپردازیم.
پتروشیمی چیست؟
پتروشیمی (Petrochemical Industry) بخشی از صنایع شیمیایی است که با استفاده از نفت، گاز طبیعی یا محصولات پالایشگاه ها، مواد شیمیایی و ترکیباتی تولید میکند که پایهی اصلی هزاران محصول در زندگی روزمره ما هستند. در واقع اگر پالایشگاه را قلب صنعت انرژی بدانیم، پتروشیمی مغز صنایع شیمیایی است یعنی جایی که مواد سادهی نفتی به مواد شیمیایی با ارزش افزوده بالا تبدیل میشوند.
خوراک یا ماده اولیه در پتروشیمی
پتروشیمیها معمولاً خوراک خود را از پالایشگاهها یا از گاز طبیعی میگیرند و مهمترین خوراکها عبارتاند از:
- اتان، متان، پروپان و بوتان (از گاز طبیعی)
- نفتا (از پالایشگاه)
- گازوئیل سبک یا LPG
این مواد در واحدهای مختلف پتروشیمی به ترکیبات سادهتری مثل اتیلن، پروپیلن، بنزن، تولوئن و زایلنها تبدیل میشوند که به آنها محصولات پایه پتروشیمی گفته میشود. از همین ترکیبات، مواد ارزشمندی مانند پلی وینیل الکل، ایزوپروپیل الکل، استون، پترو رزین، سیکلوهگزانون، دزمادور و پارافین کلره تولید میشوند که در صنایع رنگ، رزین و پوششهای صنعتی کاربرد فراوان دارند.
فرایند تولید در پتروشیمی چگونه است؟
در پتروشیمی، بر خلاف پالایشگاه که فقط جداسازی انجام میشود، واکنشهای شیمیایی اتفاق میافتد تا ساختار مولکولها تغییر کند.
- شکستن مولکولی (Cracking): مثلاً در واحد کراکر، مولکولهای سنگین نفتا یا اتان در دمای بالا شکسته میشوند تا اتیلن و پروپیلن تولید شود.
- سنتز (Synthesis): ترکیبات ساده مثل اتیلن با دیگر مواد واکنش داده و ترکیبات جدیدی میسازند (مثلاً از اتیلن، اتیلناکسید و سپس اتیلنگلایکول ساخته میشود).
- پلیمریزاسیون (Polymerization): در این مرحله، مولکولهای کوچک (مانند اتیلن یا پروپیلن) به زنجیرههای بلندتری تبدیل میشوند و پلیمرها را میسازند.
محصولات پتروشیمی چیست؟
پتروشیمیها محصولات متنوعی تولید میکنند که در زندگی روزمره ما حضور دائمی دارند.
- پلیمرها و پلاستیکها: پلیاتیلن، پلیپروپیلن، PVC، پلیاستایرن، پلی وینیل الکل (PVA)، پترو رزین
- فیبرها و لاستیکها: نایلون، پلیاستر، لاستیک مصنوعی، گام رزین یا کالیفون
- مواد شیمیایی صنعتی: متانول، اتیلن گلایکول، آمونیاک، اسید استیک، ایزوپروپیل الکل، استون، سیکلوهگزانون، برموکول، دزمادور، پارافین کلره، متیلن کلراید
- رزینها، شویندهها و رنگها: رزینها، شویندهها و رنگها، ضد رویه، اروزیل فسیل
- کودهای شیمیایی: کود اوره، نیتراتها، فسفاتها
بهطور خلاصه، تقریباً هر چیزی که در اطرافمان میبینیم از بطری آب معدنی گرفته تا قطعات خودرو و حتی لباسی که میپوشید، به نوعی از مواد پتروشیمی ساخته شده است.
مسیر تبدیل نفت خام به محصولات نهایی
نفت خام بهتنهایی قابل استفاده در صنایع یا زندگی روزمره نیست. همان طور که گفتیم، ابتدا وارد پالایشگاه میشود تا با فرآیندهایی مانند تقطیر و کراکینگ، به محصولات میاندستی مثل نفتا، گاز مایع، گازوئیل سبک و سنگین تبدیل شود. از میان این محصولات، نفتا و گازها خوراک اصلی واحدهای پتروشیمی هستند. در پتروشیمیها، این مواد با واکنشهای شیمیایی و سنتز مولکولی به محصولات پایهای مثل اتیلن، پروپیلن، بنزن و تولوئن تبدیل میشوند.
این محصولات پایه، سپس در مراحل پاییندستی به مواد با ارزش افزوده بالا مانند پلاستیکها، پلیمرها، رزینها، حلالها و الکلها تبدیل میشوند. بهعنوان مثال:
- نفت خام ← نفتا ← اتیلن ← پلیاتیلن
- پروپیلن ← ایزوپروپیل الکل یا استون
- بنزن ← سیکلوهگزانون یا دزمادور
تفاوت پالایشگاه ها با پتروشیمی ها در چیست؟
بالاخره به جمع بندی این مطلب رسیدیم، در واقع تفاوت اصلی پتروشیمی ها با پالایشگاه ها در تمرکز پالایشگاه ها بر روی تولید سوخت است و در آنجا ترکیبات نفت را به کمک حرارت تجزیه می کنند و سوخت موشک، بنزین، دیزل و نفت سفید را تولید می کنند. اما تمرکز اصلی پتروشیمی ها برای ایجاد مواد اولیه شیمیایی مورد استفاده برای تولید محصولات صنعتی و مصرفی است. بد نیست که برای درک بهتر به این جدول که برای شما آماده کردیم هم یه نگاهی بیاندازید.
| ویژگی | پالایشگاه | پتروشیمی |
|---|---|---|
| ماده اولیه | نفت خام | گاز طبیعی یا فرآوردههای پالایشگاه |
| نوع فرآیند | جداسازی و تصفیه | واکنشهای شیمیایی و سنتز |
| هدف اصلی | تولید سوخت | تولید مواد اولیه صنایع شیمیایی |
| محصولات | بنزین، گازوئیل، نفت سفید، نفتا، گاز مایع، قیر | پلاستیکها، پلیمرها، رزینها، حلالها، کودها، الکلها |
| ارزش افزوده | متوسط | بسیار بالا |
نقش پالایشگاهها و پتروشیمیها در اقتصاد کشور
پالایشگاهها و پتروشیمیها نقش بسیار مهمی در اقتصاد کشور دارند و تأثیرشان تنها محدود به تولید سوخت یا مواد شیمیایی نیست. این صنایع با ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم در کارخانهها، آزمایشگاهها و خدمات جانبی، بخش بزرگی از نیروی کار متخصص و ماهر را جذب میکنند و به رشد اقتصادی کمک میکنند. علاوه بر این، بسیاری از محصولات پتروشیمی و فرآوردههای پالایشگاهی به خارج از کشور صادر میشوند و ارزآوری قابل توجهی برای اقتصاد کشور فراهم میکنند. تبدیل نفت خام و گاز طبیعی به محصولات نهایی با ارزش افزوده بالا، امکان صادرات محصولاتی پردازششده به جای خام را فراهم میکند و نقش مؤثری در توسعه صنعتی و اقتصادی ایران ایفا میکند.
آینده پالایشگاهها و پتروشیمیها
جهان در حال تغییر است و صنایع نفت و گاز نیز به تدریج از تولید صرف سوختهای فسیلی به سمت تولید مواد شیمیایی و محصولات با ارزش افزوده بالا حرکت میکنند. فناوریهای نوین، مانند فرآیندهای کاتالیزوری پیشرفته و هوش مصنوعی در بهینهسازی تولید، بهرهوری را افزایش میدهند و ضایعات را کاهش میدهند، در حالی که استفاده از انرژیهای نو و پاک به کاهش اثرات زیستمحیطی کمک میکند. در چنین شرایطی، پالایشگاهها و پتروشیمیها با همکاری یکدیگر میتوانند محصولات متنوعتر و با کیفیت بالاتر تولید کنند و اقتصاد کشور را به سمت رشد پایدار و صنعتی با ارزش افزوده بالا هدایت کنند.
جمعبندی نهایی
پالایشگاهها و پتروشیمیها هر دو ستون اساسی زنجیره ارزش نفت و گاز هستند، اما نقش متفاوتی دارند. پالایشگاهها نفت خام را به سوخت و فرآوردههای میاندستی تبدیل میکنند تا انرژی و خوراک اولیه صنایع تأمین شود، در حالی که پتروشیمیها این مواد را به محصولات شیمیایی و با ارزش افزوده بالا تبدیل میکنند که در زندگی روزمره و صنایع مختلف کاربرد دارند.
همکاری نزدیک این دو صنعت باعث میشود که محصولات نهایی با کیفیت بهتر و تنوع بیشتر تولید شوند و اقتصاد کشور از مزایای آن بهرهمند شود. بهطور خلاصه، پالایشگاهها انرژی و خوراک پایه را فراهم میکنند و پتروشیمیها با استفاده از این منابع، ارزش افزوده ایجاد میکنند و مسیر رشد پایدار صنعتی و اقتصادی را هموار میسازند.
امیدوارم در این مطلب توانسته باشیم، تفاوت پالایشگاه و پتروشیمی را بخوبی بیان کنیم.
منبع: پیلار تجارت