با پیشرفت علم و فناوری، صنعت داروسازی پیشرفت چشمگیری داشته است. این پیشرفتها نه تنها به بهبود کیفیت و اثربخشی داروها منجر شدهاند، بلکه در تولید و توسعه مواد اولیه شیمیایی دارویی نیز تحولاتی اساسی ایجاد کردهاند. مواد اولیه شیمیایی دارویی، به عنوان پایه و اساس تولید داروهای مختلف، نقشی حیاتی در سلامت و بهبود کیفیت زندگی انسانها ایفا میکنند. این مواد شامل ترکیبات شیمیایی پیچیدهای هستند که از منابع طبیعی یا بهصورت سنتزی به دست میآیند و در فرایندهای مختلف تولید داروها مورد استفاده قرار میگیرند. در این مقاله، به بررسی انواع مواد اولیه شیمیایی دارویی، نحوه تولید و کاربردهای آنها در صنعت داروسازی خواهیم پرداخت.
مواد اولیه دارویی با استفاده از انواع مختلفی از ترکیبات شیمیایی مانند اسیدها، الکلها، استرها، فنولها و پیریدینها تولید میشوند. در این میان، اسید کلریدریک و سود سوزآور جایگاه ویژهای دارند و برای سنتزهای گوناگون در تولید بسیاری از داروها به کار میروند. این دو ماده در صنعت داروسازی به عنوان تنظیمکننده pH، کاتالیزور و عامل کاهنده مورد استفاده قرار میگیرند. به عنوان مثال، از این مواد در تولید اسید اسکوربیک، اسید پارا آمینو بنزوئیک و اسید سالیسیلیک استفاده میشود.
انواع گرید مواد اولیه دارویی
دسته بندی مواد اولیه دارویی
به طور کلی، مواد اولیه دارویی به سه گروه اصلی تقسیم میشوند:
- مواد موثره دارویی (API – Active Pharmaceutical Ingredients): این مواد، ترکیبات شیمیایی یا بیولوژیکی هستند که به صورت مستقیم اثر درمانی دارند. به عبارت دیگر، این مواد همان عناصری هستند که به عنوان ماده اصلی دارو عمل میکنند و مسئول اثرات درمانی دارو میباشند.
- مواد جانبی دارویی (Excipients): این مواد به خودی خود هیچ اثر درمانی ندارند ولی برای تسهیل تولید، پایدارسازی، بهبود طعم، ظاهر و دیگر ویژگیهای دارو به کار میروند. مواد جانبی شامل پرکنندهها، مواد چسبنده، مواد رنگی، طعمدهندهها و مواد پایدارکننده میباشند.
- مواد بستهبندی دارویی (Packaging Materials): این مواد شامل موادی هستند که برای بستهبندی و محافظت از داروها در برابر تاثیرات محیطی، آسیبهای فیزیکی و آلودگیها به کار میروند. مواد بستهبندی میتوانند به شکلهای مختلفی مانند بطریها، جعبهها، بلیسترها و لفافها باشند.
در ادامه هر کدام از این ترکیبات را بررسی خواهیم کرد.
ترکیبات دارویی فعال یا API
داروها برای تشخیص، درمان، یا پیشگیری از بیماریها تجویز میشوند. این داروها معمولاً از چندین ماده تشکیل شدهاند که مهمترین آنها ترکیبات فعال دارویی (API) هستند. برای مثال، ماده فعال در آسپرین، اسید استیل سالیسیلیک، به مقابله با درد، تب، و سردرد کمک میکند.
APIها بخش اصلی دارو محسوب میشوند و استانداردهای خاصی برای تعیین قدرت آنها وجود دارد. این ترکیبات مسئول اثرگذاری داروها روی بیماران هستند و برای ساخت آنها نیاز به واکنشهای شیمیایی متعدد بین چندین ماده است، نه فقط یک ماده خام.
مقدار کمی از این ترکیبات در داروها استفاده میشود، اما همان مقدار کم نیز تاثیرات درمانی مورد نظر را فراهم میکند. برای مثال، در مسکنها، استامینوفین موجود در قرصهای تسکین درد به عنوان API عمل میکند.
انواع مواد اولیه دارویی
مواد فعال دارویی به دو دسته مصنوعی و طبیعی تقسیم میشوند. APIهای مصنوعی که سهم بزرگی از بازار دارو را تشکیل میدهند، به عنوان مولکولهای کوچک شناخته میشوند. در مقابل، APIهای طبیعی در تولید داروهای بیولوژیکی مورد استفاده قرار میگیرند که از پرفروشترین داروها محسوب میشوند.
مثالهایی از ترکیبات فعال دارویی
مواد فعال دارویی شامل موادی مانند مونوکلروبنزن، ارتودی کلروبنزن، تری کلرید فسفر و اکسی کلرید فسفر هستند.
مونوکلروبنزن و ارتودی کلروبنزن
این مواد در سنتز داروهای مربوط به بیماریهای کبدی، تیروئیدی، و صرع و همچنین در تولید پاراستامول و ویتامین B6 مورد استفاده قرار میگیرند. علاوه بر این، در فرآیندهای تولیدی به عنوان حلالهای صنعتی با نقطه جوش بالا کاربرد دارند.
تری کلرید فسفر و اکسی کلرید فسفر
این ترکیبات میان تولیدکنندگان دارو بسیار محبوب هستند و به عنوان معرفهای حاوی فسفر برای واکنشهای فسفریلاسیون استفاده میشوند. همچنین، این مواد در سنتز کاتالیزورها و ترکیبات حلقوی نقش دارند و از خلوص بسیار بالایی برخوردارند.
مواد غیر فعال دارویی
مواد غیر فعال دارویی، که به عنوان مواد جانبی نیز شناخته میشوند، عمدتاً به عنوان حامل برای API استفاده میشوند و به همین دلیل اغلب به آنها “حامل دارو” نیز گفته میشود. این مواد به دلیل ویژگیهایی همچون ثبات و بیاثر بودن، هزینه پایین و سهولت در حمل و نقل، از مزایای قابل توجهی برخوردارند.
علاوه بر این، مواد غیر فعال دارویی نقش مهمی در شکلدهی به فرم نهایی دارو دارند، از جمله قرصها، کپسولها، و محلولها. آنها میتوانند ویژگیهایی مانند طعم، رنگ و پایداری دارو را بهبود بخشند و به فرآیند تولید کمک کنند. این مواد با ایجاد محیط مناسب برای فعال کردن و حفظ ترکیبات دارویی، موجب افزایش اثربخشی و پذیرش دارو توسط بیماران میشوند. به طور کلی، مواد غیر فعال دارویی به رغم عدم تأثیر مستقیم بر عملکرد درمانی، نقش اساسی در کیفیت و قابلیت استفاده داروها دارند.
مواد کمکی
برای تولید داروها، نیاز به مواد اضافی نیز وجود دارد که به آنها مواد کمکی گفته میشود. این مواد به منظور افزودن ویژگیهایی نظیر طعم، رنگ، و حجم به داروها به فرمولاسیون اضافه میشوند. مواد کمکی، ترکیبات شیمیایی غیر فعال هستند که به بهبود ویژگیهای داروها کمک میکنند، از جمله افزایش حجم، تسهیل جذب دارو، ایجاد ثبات، و جلوگیری از تغییرات ناخواسته در ساختار دارو.
مواد کمکی معمولاً از حلالها و حاملهای مختلف تشکیل شدهاند. این مواد میتوانند اجزای دارو را به طور یکنواخت در محصول توزیع کرده و قوام یکنواختی به محصول نهایی بدهند. علاوه بر این، آنها به بهبود خواص رئولوژیکی مایعات و افزایش ویسکوزیته پمادها و کرمها کمک میکنند. به عنوان مثال، لاکتوز یا روغن معدنی که در قرصها استفاده میشود، از جمله مواد کمکی هستند.
مثالهایی از مواد کمکی
پلی اتیلن گلیکول یکی از مواد کمکی رایج است و ماکروگلها، که ترکیباتی از این ماده هستند، در تولید داروها، پمادها، امولسیونها، و محصولات آرایشی و بهداشتی کاربرد دارند.
لیست مواد اولیه شیمیایی دارویی
مواد اولیه شیمیایی دارویی به طور کلی به سه دسته اصلی تقسیم میشوند: ترکیبات فعال دارویی (API)، مواد غیر فعال دارویی، و مواد کمکی. در زیر، لیستی از نمونههای مواد اولیه شیمیایی دارویی در هر دسته ارائه شده است:
1. ترکیبات فعال دارویی (API)
- اسید استیل سالیسیلیک (آسپرین)
- استامینوفن (پاراستامول)
- مرفین
- دیازپام
- ایبوپروفن
- فنیل افرین
2. مواد غیر فعال دارویی
- لاکتوز: به عنوان حامل و پرکننده در قرصها
- ساکاروز: برای افزودن طعم و حجم
- میکروکریستالین سلولز: به عنوان پرکننده و بهبود قوام قرصها
- پتاسیم سولفات: برای ثبات محلولهای دارویی
- پالپ (آرد دانه): به عنوان پرکننده در فرمهای دارویی
3. مواد کمکی
- پلی اتیلن گلیکول (PEG): در تولید پمادها و امولسیونها
- سیلیکون دیاکسید: به عنوان ضدکلوخهسازی و بهبود جریان پودر
- گلیسیرین: به عنوان مرطوبکننده و حلکننده در فرمولاسیونهای مختلف
- کربوکسیمتیل سلولز: برای بهبود ویسکوزیته و ایجاد قوام در مایعات
- اسید سیتریک: به عنوان تنظیمکننده pH و بهبود طعم در نوشیدنیهای دارویی
شرایط نگهداری مواد اولیه شیمیایی دارویی
نگهداری صحیح مواد اولیه شیمیایی دارویی برای حفظ کیفیت و کارایی آنها بسیار مهم است. این مواد باید در دماهای مناسب و ثابت نگهداری شوند؛ بهویژه مواد فعال دارویی که ممکن است در دماهای غیرمجاز دچار تخریب یا تغییر شیمیایی شوند. همچنین، بسیاری از این مواد به رطوبت حساس هستند و باید در محیطهای خشک و با استفاده از بستهبندیهای ضد رطوبت ذخیره شوند تا از کلوخهسازی و تغییرات ناخواسته جلوگیری گردد. نور مستقیم و UV نیز میتواند به برخی مواد آسیب برساند، بنابراین نگهداری در مکانهای تاریک یا استفاده از بستهبندیهای غیرقابل نفوذ به نور ضروری است.
علاوه بر این، مواد اولیه باید در محیطهای تمیز و با رعایت اصول ایمنی نگهداری شوند. برچسبگذاری دقیق با اطلاعاتی مانند تاریخ انقضا و شرایط نگهداری، به جلوگیری از مشکلات احتمالی کمک میکند. استفاده از دستگاههای کنترل دما و رطوبت برای نظارت بر شرایط ذخیرهسازی و اطمینان از رعایت شرایط مناسب، به حفظ کیفیت مواد و تضمین تولید داروهای با استاندارد بالا کمک میکند.
خرید مواد اولیه شیمیایی دارویی
برای خرید مواد اولیه شیمیایی فقط کافیست تا با شرکت پیلار تجارت تماس بگیرید.«02177740003»
سوالات متداول
شیمی دارویی چیست؟
شیمی دارویی به مطالعه کشف، سنتز، توسعه، شناسایی و تفسیر روشهای تأثیر ترکیبات فعال زیستی در سطح مولکولی میپردازد. این علم بهطور خاص بر روی داروهای شیمیایی تمرکز دارد و یکی از شاخههای بنیادی در داروسازی بهشمار میرود. بسیاری از مواد اولیه داروها از تحقیقات و مطالعات در این زمینه به دست میآیند. شیمی دارویی بهعنوان یک علم، از قرن 16 با معرفی نخستین فارماکوپهها شناخته شده و در قرون بعدی به توسعه و معرفی داروهای جدید با منشأ گیاهی و معدنی پرداخته است.
مواد اولیه دارویی چیست؟
مواد اولیه دارویی (API) مواد شیمیایی هستند که اثر درمانی اصلی را در داروها ایجاد میکنند.