شاید نام اتانول و متانول را زیاد شنیده باشید، اما آیا می‌دانید این دو ماده چه تفاوتی با هم دارند؟ خیلی‌ها فکر می‌کنند که همه الکل‌ها یکسان هستند، ولی این تصور واقعاً مرگبار است! ما در ایران هر چند وقت یکبار می‌شنویم که افراد زیادی به دلیل مصرف اشتباه متانول دچار مسمومیت‌های الکلی، نابینایی یا حتی مرگ می‌شوند. بنابراین، شناخت این دو ماده می‌تواند جان شما یا اطرافیانتان را نجات دهد.
در این مطلب از پیلار مگ یاد خواهید گرفت که چگونه اتانول و متانول را از هم تشخیص بدهید. برای اینکه تفاوت این دو ماده را بهتر متوجه شوید، اول باید با تعریف دقیق اتانول و متانول آشنا شویم، پس تا پایان این مطلب با ما همراه شوید.
اتانول چیست و چه کاربردی دارد؟
اتانول (Ethanol) که با نام الکل اتیلیک هم شناخته می‌شود، یک ترکیب شیمیایی با فرمول C₂H₅OH است. این ماده بی‌رنگ، با بوی خاص الکل و قابل اشتعال است. اتانول از تخمیر قندها یا از طریق فرآیندهای شیمیایی تولید می‌شود.
از مهم‌ترین کاربردهای اتانول می‌توان به صنایع داروسازی، تولید نوشیدنی‌های الکلی، سوخت‌های زیستی، ضدعفونی‌کننده‌ها و حلال‌های شیمیایی اشاره کرد. در صنعت، اتانول به دلیل خاصیت ضدعفونی‌کنندگی، در تولید ژل‌های ضدعفونی‌کننده دست و محصولات بهداشتی استفاده می‌شود. همچنین به عنوان یک سوخت جایگزین در برخی خودروها و وسایل نقلیه کاربرد دارد.
متانول چیست و چه کاربردی دارد؟
متانول (Methanol) که به آن الکل متیلیک هم گفته می‌شود، یک ترکیب شیمیایی با فرمول CH₃OH است. این ماده نیز بی‌رنگ و قابل اشتعال است، اما برخلاف اتانول، بسیار سمی بوده و مصرف آن حتی در مقادیر کم می‌تواند باعث نابینایی یا مرگ شود.
متانول بیشتر در صنایع شیمیایی کاربرد دارد و به عنوان ماده اولیه برای تولید فرمالدهید، پلاستیک‌ها، رنگ‌ها، چسب‌ها و سوخت‌های صنعتی استفاده می‌شود. همچنین در برخی موارد به عنوان سوخت جایگزین برای موتورهای احتراقی و پیل‌های سوختی به کار می‌رود.
تفاوت اتانول و متانول چیست؟
تا اینجای این مطلب با تعریف این دو ماده شیمیایی آشنا شدیم و فهمیدیم که اتانول و متانول دو نمونه از ساده‌ترین انواع الکل هستند که در نگاه اول شباهت‌های زیادی با هم دارند. هر دو مایعاتی بی‌رنگ هستند و به راحتی ممکن است با هم اشتباه گرفته شوند، اما در واقع ترکیباتی کاملاً متفاوت با ویژگی‌ها و کاربردهای مجزا محسوب می‌شوند.
تفاوت اصلی این دو ماده در ساختار شیمیایی آن‌هاست. اتانول دارای دو اتم کربن است، در حالی که متانول تنها یک اتم کربن دارد. این تفاوت کوچک، تأثیر زیادی بر خواص و کاربردهای آنها می‌گذارد. در ادامه بصورت دقیق تر تفاوت های کلیدی بین اتانول و متانول را بررسی خواهیم کرد.
| ویژگی | اتانول (Ethanol) | متانول (Methanol) |
|---|---|---|
| ساختار شیمیایی | شامل گروه اتیل (C₂H₅OH) | دارای گروه متیل (CH₃OH) |
| اسیدیته | اسیدیته کمتر | قدرت اسیدی بیشتر |
| بو و شعله | بویی تند و سوزاننده، شعله آبی روشن هنگام سوختن | بوی خاص، شعله سفید هنگام سوختن |
| روش تولید | تخمیر مواد قندی در کارخانه‌های صنعتی | فرآیندهای شیمیایی و مصنوعی |
| کاربردها | نوشیدنی‌های الکلی، داروسازی، ضدعفونی‌کننده‌ها | تولید مواد شیمیایی مثل فرمالدهید، سوخت صنعتی، حلال‌ها |
انواع الکل
1. الکل‌های اولیه (Primary Alcohols)
این نوع الکل‌ها به گونه‌ای هستند که گروه هیدروکسیل (-OH) به کربنی متصل است که به یک کربن دیگر متصل نیست (یا به عبارت دیگر، به کربن ابتدایی متصل است). این الکل‌ها معمولاً به راحتی اکسیده می‌شوند مثل اتانول.
2. الکل‌های ثانویه (Secondary Alcohols)
در این نوع الکل‌ها، گروه هیدروکسیل به کربنی متصل است که خود به دو کربن دیگر متصل است (یعنی کربن ثانویه). این الکل‌ها معمولاً در برابر اکسیداسیون مقاومت بیشتری دارند. مثلاً ایزوپروپیل الکل یک الکل ثانویه است که به طور گسترده در مواد ضدعفونی‌کننده، تمیزکننده‌ها و برای استفاده‌های پزشکی و صنعتی به کار می‌رود.
راههای تشخیص اتانول و متانول در منزل
در ادامه به معرفی سه راهکار برای تشخیص اتانول از متانول را برای شما عزیزان گردآوری کردیم.
- بوییدن: اولین روش ساده برای تشخیص اتانول و متانول، بوی آن‌هاست. متانول بویی تند، تیز و ناخوشایند دارد، در حالی که بوی اتانول ملایم‌تر و شبیه به میوه‌های تخمیر شده است.
- تست شعله: با سوزاندن مقدار کمی از مایع، می‌توان تفاوت این دو ماده را مشاهده کرد. اتانول هنگام سوختن شعله‌ای آبی و روشن ایجاد می‌کند، در حالی که شعله متانول بیشتر متمایل به زرد است. البته این روش کاملاً دقیق و مطمئن نیست.
- استفاده از سدیم دی‌کرومات: برای تشخیص قطعی‌تر، می‌توان از محلول سدیم دی‌کرومات و اسید سولفوریک استفاده کرد. برای این کار ۸ میلی‌لیتر سدیم دی‌کرومات را با ۴ میلی‌لیتر اسید سولفوریک مخلوط کنید. سپس ۱۰ قطره از این محلول را به ظرفی حاوی الکل مشکوک اضافه کنید. ظرف را به آرامی تکان داده و از فاصله ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متری بوی آن را استشمام کنید. اگر بوی آن تیز و تحریک‌کننده باشد، متانول است. اگر بویی میوه‌ای و ملایم داشته باشد، اتانول خواهد بود.
- کیت‌های تجاری تشخیص الکل: در بازار کیت‌های خاصی برای تشخیص متانول وجود دارد که می‌توانند این ماده را حتی در حضور اتانول شناسایی کنند. این کیت‌ها به‌ویژه در مواردی که نیاز به آزمایش سریع و دقیق است، مانند ارزیابی نوشیدنی‌های الکلی به منظور جلوگیری از مسمومیت با متانول، کاربرد زیادی دارند.
خطرات استفاده از متانول به جای اتانول در نوشیدنی های الکلی
استفاده از متانول به جای اتانول در نوشیدنی‌های الکلی می‌تواند خطرات جبران‌ناپذیری برای سلامت انسان به همراه داشته باشد. متانول ماده‌ای سمی است که حتی مصرف مقدار کمی از آن می‌تواند موجب مسمومیت شدید، آسیب به سیستم عصبی، کوری و حتی مرگ شود. زمانی که متانول وارد بدن می‌شود، به سرعت تبدیل به فرمالدهید و اسید فرمیک می‌شود که این مواد می‌توانند باعث آسیب به کبد، کلیه‌ها و سیستم عصبی مرکزی شوند.
از آنجایی که متانول به سختی از اتانول قابل تشخیص است، مصرف نوشیدنی‌های الکلی که ممکن است حاوی متانول باشند، بسیار خطرناک است. حتی مقادیر کم متانول می‌تواند به صورت غیرقابل بازگشتی منجر به کوری یا آسیب‌های دائمی دیگر شود. بنابراین، استفاده از اتانول به عنوان تنها ماده الکلی مجاز برای مصرف انسانی ضروری است و باید از هرگونه جایگزینی مانند متانول خودداری کرد.
علائم مسمومیت با متانول
مسمومیت با متانول می‌تواند علائم مختلفی داشته باشد که معمولاً پس از ۱۲ تا ۲۴ ساعت از مصرف شروع می‌شود. علائم اولیه ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تهوع و استفراغ
- درد شکمی
- سرگیجه و سردرد
- خستگی و ضعف عمومی
- نفس تنگی و مشکلات تنفسی
- تاری دید یا کوری موقت
- دفع ادرار کم یا نارسایی کلیه
- نارسایی سیستم عصبی مرکزی
اقدامات اولیه در صورت مسمومیت با متانول
حالا اگر مشکوک به مسمومیت با متانول هستید، باید فوراً اقدامات زیر را انجام دهید.
- تماس با اورژانس: سریعاً با شماره اضطراری (در ایران ۱۱۵) تماس بگیرید و وضعیت خود را شرح دهید.
- عدم استفراغ عمدی: برخلاف برخی مسمومیت‌ها، استفراغ را نباید به طور عمدی تحریک کنید، زیرا می‌تواند به آسیب بیشتر منجر شود.
- آب و نوشیدنی: اگر متانول تازه مصرف شده است و بیمار هوشیار است، می‌توان از نوشیدن آب یا مایعات بدون الکل برای رقیق‌کردن آن در بدن استفاده کرد، اما این تنها یک اقدام موقت است.
خرید مواد اولیه شیمیایی
اگر شما هم دنبال خرید مواد اولیه شیمیایی مانند ایزوپروپیل الکل بصورت مستقیم از واردکننده آن می گردید، ما در شرکت راین گستر جاوید با نام تجاری پیلار تجارت آماده همکاری با شما عزیزان هستیم. ما از سال 1376 فعالیت خودمون در عرصه مواد شیمیایی آغاز کردیم و امروزه به عنوان یکی از پیشروهای صنعت شیمیایی در صنایع رنگ و رزین، آرایشی و بهداشتی، لاستیک و پلاستیک شناخته می‌شویم.
منبع: Ethanol vs methanol