عطرها مواد معطری هستند که از ترکیب اسانس‌ها، حلال‌ها، مواد تثبیت‌کننده و مواد اولیه خوشبو ساخته می‌شوند. این مواد اولیه عمدتاً از منابع گیاهی، طبیعی و حیوانی استخراج می‌شوند یا به صورت مصنوعی تولید می‌شوند. تاریخچه استفاده از مواد معطر برای خوشبو کردن بدن و محیط بسیار قدیمی است و اطلاعاتی از حفاری‌های باستان‌شناسی به دست آمده نشان می‌دهد که انسان‌ها از همان ابتدا از مواد خشبو در طبیعت به عنوان عطر استفاده می‌کردند.
در این مقاله از پیلار مگ به روش های عصاره گیری و استخراج عطرها و منابع اصلی مورد استفاده در تهیه عطرها می پردازیم.
مراحل تولید و روش های عصاره گیری عطرها
فرآیند تولید و ساخت عطر، برای علاقه‌مندان به این حوزه، جذابیت بسیار زیادی دارد و شامل چهار بخش اصلی است: جمع‌آوری مواد اولیه، استخراج مواد معطر، ترکیب رایحه‌ها، و انبار کردن و ترکیبات. در این بخش به طور جامع به توضیح این مراحل پرداخته می‌شود.
جمع‌آوری مواد اولیه
گردآوری مواد اولیه یکی از مراحل حیاتی در تولید عطر محسوب می‌شود. در این فرآیند، علاوه بر میوه‌ها و ادویه‌ها، از صمغ‌ها، ریشه‌ها، برگ‌های درختان و حتی ترکیبات حیوانی نیز بهره گرفته می‌شود. گل‌ها همچنین یکی از مهمترین مواد اولیه در عطرسازی هستند و بدون آن، تولید عطرها به چالشی بزرگ و تقریباً غیر ممکن می‌پردازد.
جالب است بدانید که برندهای معتبر عطری مانند دیور و شنل برای حفظ کیفیت محصولات خود، مواد اولیه لازم را از باغ‌های گل اختصاصی خود تأمین می‌کنند. به طور کلی، از آنجایی که تمام روایح به صورت طبیعی در دسترس نیستند، ممکن است برای تولید عطر از برخی مواد شیمیایی و مصنوعی نیز استفاده شود. به خصوص در مورد ترکیبات حیوانی، استفاده از این روش به کاهش کشتار حیوانات کمک می‌کند.
استخراج مواد معطر
تولید عطر یک فرآیند بسیار پیچیده و زمان‌بر است. به عنوان مثال، برای تهیه یک عطر ۱0 میلی‌لیتری، حدود 450 گل سرخ برای روغن‌گیری مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مرحله پس از جمع‌آوری مواد اولیه، روغن‌های آنها به روش‌های زیر استخراج می‌شود:
1. استخراج با استفاده از روغن‌های اسانسی
در این روش، از بخار آب یا روغن حامل برای استخراج عطر از گیاه استفاده می‌شود. گیاهان به صورت بخار گرفته می‌شوند تا روغن‌های اسانسی آنها جدا شود. سپس این روغن‌ها با استفاده از روش‌های دیگر مثل تقطیر به دست می‌آید.
2. استخراج با استفاده از حلال‌ها
این روش شامل استفاده از حلال‌های شیمیایی مانند الکل، سیکلوهگزانون، هیدروکربن‌ها یا گلیسرین است. گیاهان در حلال‌های گرم یا سرد قرار می‌گیرند تا مواد عطری حل شده و سپس حلال از مواد عطری جدا شده و تقطیر می‌شود. در ادامه به بررسی استخراج عطر با استفاده از حلال سیکلوهگزانون می‌پردازیم.
سیکلوهگزانون یک ترکیب شیمیایی است که به عنوان حلال در فرآیند استخراج اسانس از گیاهان به کار می‌رود. این ماده به خوبی توانایی حل کردن مواد عطری را دارد و به دلیل ویژگی‌های حلالیت واکنش چندخاص، ترکیبات معطر گیاهان به طور کامل از گیاهان استخراج می‌شوند. سیکلوهگزانون به عنوان یک حلال گزینه مناسبی است زیرا به راحتی با ترکیبات عطری ترکیب می‌شود و در نتیجه اسانس حاصل، خالص و قوی خواهد بود.
چرا باید از سیکلو هگزانون برای استخراج عطر استفاده کرد؟
استفاده از سیکلوهگزانون در استخراج عطر و ادکلن از گیاهان به عنوان یک حلال بسیار مؤثر واقع شده است. این فرآیند نه تنها باعث به دست آوردن اسانس با بوی قوی و ماندگاری طولانی می‌شود بلکه همچنین به حفظ ویژگی‌های طبیعی و اصیل گیاهان کمک می‌کند. استفاده از این روش در صنعت عطرسازی نشان‌دهنده تلاش صنعتگران برای ارائه محصولات با کیفیت و جذاب است که به عنوان یک عنصر مهم در تجربه بویایی افراد، جایگاه ویژه‌ای دارند.
اسانس‌های حاصل از این فرآیند به عنوان یکی از مؤلفه‌های اصلی در تهیه عطر، ادکلن، صابون، لوسیون، و محصولات بهداشتی-آرایشی دیگر به کار می‌روند. این ترکیبات بویایی می‌توانند احساسات و خاطرات خاصی را در افراد به وجود آورند و جذابیت و شیاطینگی به محصولات بخشیده و آنها را مورد علاقه‌ی مصرف‌کنندگان قرار دهند.
3. استخراج با استفاده از تقطیر با بخار آب
در این روش، بخار آب یا بخار دیگری به گیاهان اعمال می‌شود تا مواد عطری جدا شده و سپس بخارها تقطیر می‌شوند تا عطر به دست آید.
4. استخراج با استفاده از تکنیک‌های مکانیکی
برخی از گیاهان از طریق تکنیک‌های مکانیکی مانند گریدن یا فشردن استخراج می‌شوند. این روش‌ها معمولاً برای گیاهانی با مواد عطری کمتر مؤثر هستند.
5. استخراج با استفاده از CO2 فشرده
این روش شامل استفاده از دی‌اکسید کربن به عنوان حلال است که تحت فشار و دماهای خاص بر روی گیاهان اعمال می‌شود. این فرآیند عطرهای با کیفیت بالا ایجاد می‌کند.
توجه داشته باشید که هر روش استخراج به گونه‌ای خاص ممکن است برای گونه‌ها و نوع‌های مختلف گیاهان مناسب باشد، و انتخاب روش صحیح بر اساس خصوصیات گیاه و مطلوبیت عطر مورد نظر انجام می‌شود.
ترکیب کردن رایحه ها
در این مرحله، عطرسازان متخصص تعداد زیادی از روایح را با یکدیگر ترکیب و تست می‌کنند. این فرآیند بسیار پیچیده است و حتی ممکن است چند سال زمان ببرد. در این روش، عطرساز با استفاده از روغن‌های معطر مختلف و ترکیب آنها، به یک فرمول خاص و ثابت دست پیدا می‌کند. سپس با استفاده از این فرمول، روغن‌های عطری تازه استخراج شده را با یکدیگر ترکیب کرده و برای دستیابی به غلظت و رایحه مورد نظر، آنها را با الکل مخلوط می‌کند. در نهایت، این غلظت تعیین‌کننده تفاوت بین ادکلن، پرفیوم، ادو توالت و ادو پرفیوم می‌شود.
اهمیت انبار کردن در عصاره گیری عطرها
در مرحله آخر از فرآیند‌های استخراج عطرها، پس از جداسازی اسانس‌های مختلف از مواد اولیه و ترکیب آنها با الکل، عطرها به اصطلاح “جا می‌افتند”. در این دوره، عطرها به مدت چند ماه تا یک سال در محیط تاریک و خنک انبار می‌شوند. این عمل باعث می‌شود تا روغن‌های عطری و الکل به خوبی با یکدیگر ترکیب شده و رایحه عطر به طور کامل توسعه یابد. پس از پایان این دوره، عطر تست می‌شود و در صورت نیاز تغییراتی در رایحه اعمال می‌شود تا در نهایت آماده به عرضه و فروش گردد.
منابع مورد استفاده در تولید عطرها
در تولید عطرها از منابع مختلفی استفاده می‌شود که به طور کلی به منابع گیاهی، حیوانی، و ترکیبات مصنوعی و طبیعی تقسیم می‌شوند. در این بخش به صورت مفصل به هر یک از این منابع پرداخته می‌شود:
ترکیبات گیاهی
گیاهان به عنوان منابع اصلی برای تامین مواد معطر در صنعت عطرسازی شناخته می‌شوند و در فرآیند تولید عطرها از بخش‌های مختلف آنها استفاده می‌شود. مواردی که معمولاً در ترکیبات عطری از گیاهان استفاده می‌شوند عبارتند از:
- پوست و چوب درختان نظیر چوب صندل، چوب آگار، چوب سدر، عود، کاج و دارچین.
- برگ‌ها و جوانه‌های گیاهان مانند اسطوخودوس، نعناع هندی، بنفشه، رزماری، برگ چای، برگ صنوبر، بامبو و اکالیپتوس.
- گل‌ها نظیر گل‌های یاس، مریم، رز، شمعدانی، نرگس، پیچ امین الدوله، صد تومانی، وانیل و ارکیده.
- میوه‌هایی مانند لیمو، نارنج، پرتقال، گریپ فروت، انبه، تمشک، انگور سیاه فرنگی، نارگیل و هلو.
- ریشه، ریزوم و پیاز گیاهان مانند ریشه خس خس، ریزوم‌های زنبق و ریزوم‌های زنجبیل.
- بذرهای هویج، لوبیای تونکا، گشنیز، زیره، کاکائو، جوز هندی، هل و انیسون.
- رزین‌ها یا صمغ‌هایی نظیر بوته کندر، لابدانوم، مر، صمغ بنزوئین، کهربا، بلسان و صمغ کاج.
ترکیبات حیوانی
علاوه بر ترکیبات گیاهی، از منابع حیوانی نیز در تولید عطرها استفاده می‌شود. برخی از مواد حیوانی معمولاً در ترکیبات عطری شامل موارد زیر هستند:
- مشک آهو (مشک آهوی آسیایی)
- عنبر سائل (از سیستم گوارشی نهنگ بدست می‌آید)
- مشک زباد (مشکی است که از گربه بدست می‌آید)
- کاستوریوم (مشکی است که از سگ آبی در آمریکا شمالی بدست می‌آید)
- هایرسیوم (مدفوع نوعی خرگوش کوهی در آفریقا)
ترکیبات مصنوعی
در حال حاضر، برای تولید عطرها از ترکیبات مصنوعی به وفور استفاده می‌شود که در طبیعت یافت نمی‌شوند یا به سختی به دست می‌آیند. به عنوان مثال، رایحه ارکیده اغلب به صورت مصنوعی تولید می‌شود. ترکیبات مصنوعی به وفور در صنعت عطرسازی به‌کار می‌روند، از جمله مشک سفید که به صورت مصنوعی تولید می‌شود.
به طور کلی، برخی از پرکاربردترین مواد مصنوعی در عطرسازی شامل موارد زیر هستند: مشک‌های زایلول، کتون، بنزیل استات، بنزیل بنزوات، متیل، آنترانیلات، جوهر نعنا، بنزن اتانول، سانتانول، متیل لینولییت، گوائیل استات، ترایدکانال، اوژنول، وتیورول، دی اتیل فتالات و هیدروکسی سیترونلول.
ترکیبات طبیعی
یکی از ترکیبات طبیعی مورد استفاده در عطرها گلسنگ‌ها هستند که قرن‌هاست در عطرسازی از آنها بهره برده می‌شود. گلسنگ‌ها از رایحه‌ای خاص برخوردار هستند و محل رشد آنها در رایحه‌شان بسیار تأثیرگذار است.
طرز تهیه عطر در زمان قدیم چگونه بود؟
اشخاصی که به عطرها با اصالت علاقه دارند و برای آنها خرید عطر و ادکلن اصلی اهمیت زیادی دارد، ممکن است به تولید و ساخت عطرها علاقمند باشند. در گذشته و در آغاز دوران تولید ادکلن‌ها، عطاران قابلیت ساخت عطر با رایحه‌های مصنوعی را نداشتند. در آن دوران تمدن‌های باستان، از گل‌های معطر و انواع مختلف چوب برای ساخت لوسیون‌ها استفاده می‌شد. همچنین، ادویه‌جاتی مانند دارچین و میوه‌ها را می‌سوختند و از گیاهان روغن‌های عطرسازی استخراج می‌کردند. این روغن‌ها سپس برای تهیه عطر و ادکلن به‌کار می‌رفتند.
با گذشت زمان، روش‌های مختلفی برای استخراج روغن‌های گیاهی و رایحه‌های گلی به‌کار گرفته شدند. تکنولوژی و نوآوری‌ها باعث تغییر روش‌های تولید عطر و ادکلن شدند. در این مسیر، عطر به عنوان یک لوازم آرایشی تشریفاتی نه تنها مورد استفاده قرار گرفت، بلکه به عنوان یک صنعت جدید در بین اقشار اشراف پیشرفت یافت.